Het Meldpunt Vreemdelingendetentie volgt het wetsvoorstel Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring (Wtvb) al jaren nauwlettend op de voet. Vreemdelingendetentie valt namelijk onder het bestuursrecht, maar het regime valt  onder de Penitentiaire beginselenwet (Pbw). Het strafrechtelijk regime van vreemdelingendetentie zou door de Wtvb weggehaald moeten worden, omdat het geen strafrechtelijke maatregel is, maar een bestuursrechtelijke maatregel. De Wtvb zou ervoor moeten zorgen dat ongedocumenteerden meer vrijheden zouden krijgen ten opzichte van strafrechtelijk gedetineerden.

Staatssecretaris Broekers-Knol wilde in de Eerste Kamer aanpassingen van dien aard maken, dat het voorstel opnieuw door de Tweede Kamer goedgekeurd moest worden en het advies van de Raad van State (RvS) daarbij moest worden ingewonnen. Op 22 juni 2020 werd dit advies gepubliceerd.

De RvS heeft zich gebogen over de door de staatssecretaris aanbevolen wettelijke grondslag voor de zogenaamde ´lockdown´. In het geval van een ´lockdown´ kunnen ingeslotenen voor maar liefst 23 uur per dag opgesloten worden in hun cel, wanneer er sprake is van ernstige orde- en veiligheidsproblemen. De wettelijke grondslag zorgt ervoor dat de directeur van een detentiecentrum voor ongedocumenteerden een bevoegdheid krijgt om een ´lockdown´ in te stellen. De RvS laat weten wegens het belang van handhaving van orde, rust en veiligheid begrip te hebben voor deze implementatie. Daarnaast laat de RvS weten dat hij de duur ervan wel graag aangepast ziet worden, van een voorgestelde duur van maximaal 6 weken naar een aantal dagen.

Het Meldpunt is teleurgesteld in het verwoorde ´begrip´ van de RvS om in een wettelijke grondslag te voorzien voor het instellen van een ´lockdown´. Tijdens een ´lockdown´ wordt namelijk compleet voorbijgegaan aan het verbod op collectief straffen, zoals bedoeld in het vijfde lid van artikel 51 van de Pbw. Het betekent dat individuen gestraft kunnen worden voor daden die zij niet hebben gepleegd.

Het is goed om te horen dat de RvS aanraad om ingeslotenen een toelichting en een besluit uit te reiken en inziet dat een maximale duur van 6 weken voor het aanhouden van een ´lockdown´ niet proportioneel is. Desalniettemin valt het tegen dat de RvS geen duidelijker advies geeft over wat hij verstaat onder ´een aantal dagen´, wat hem dan wel proportioneel lijkt.

Het is geen overbodige luxe om duidelijkheid te creëren omtrent de begrippen die gehanteerd worden. Uit een eerdere ´lockdown´ van juli 2019 in DCR blijkt dat een geweldloos protest tijdens een hittegolf, waarbij een groepje ongedocumenteerden niet naar binnen wilde gaan wegens niet werkende airconditioning en extreme hitte, gelijk werd geacht aan de geformuleerde ´ernstige orde- en veiligheidsproblemen´.

Daarnaast zijn bij eerdere ´lockdowns´ ook rechten van ingeslotenen geschonden. In januari en juli 2019 werd in DCR het fundamentele luchtrecht geschonden. Ook tijdens een ´lockdown´ behouden ingeslotenen het recht op 1 uur luchten. Volgens de DCR was het ten tijde van de ´lockdown´ wegens administratieve zaken niet mogelijk om aan dit recht te voldoen. De Commissie van Toezicht heeft onze klachten hiertegen gegrond verklaard. Het antwoord van de RSJ, na het in beroep gaan van DCR,  is nog niet bekend.

Wegens het ontbreken van een individueel te verwijten feit wordt de ingeslotenen geen beschikking uitgereikt. Hierdoor weten zij niet waarom en voor hoelang een ´lockdown´ wordt ingesteld en ook niet of zij hiertegen een klacht kunnen indienen. Het DCR heeft meermaals aangegeven dat door personeelstekort en de grote hoeveelheid beschikkingen die uitgereikt dienden te worden dit niet mogelijk was bij eerdere ´lockdowns´. De kans dat het gegeven advies van de RvS om een toelichting en een besluit mee te geven aan alle ingeslotenen ten tijde van een ´lockdown´ nageleefd zal worden bij toekomstige ´lockdowns´ is dan ook klein.

Het meldpunt zal nog een reactie geven op het gepubliceerde advies van de RvS.