Vijf maanden lang in grensdetentie in afwachting van de uitkomst van een asielprocedure. Is dat wel rechtmatig?

Vanwege een nieuwe vliegroute via West-Afrika, zitten er sinds november 2024 meer mensen dan normaal gesproken opgesloten in Justitieel Complex Schiphol (JCS). De IND heeft ervoor gekozen om de asielaanvragen van deze mensen zoveel mogelijk binnen de grensdetentie af te handelen. Hierdoor zitten er mensen al maanden vast in grensdetentie.

In Januari bezocht de Rechtbank van Amsterdam het JCS en oordeelde op 31 Januari dat het geen geschikte plek is om asielzoekers op te vangen. Het JCS lijkt te erg op een gevangenis en het is niet duidelijk waarom de beperkingen die opgelegd zijn aan de asielzoekers noodzakelijk zijn voor het doel van grensdetentie. Op 28 Januari oordeelde de Raad van State echter dat de detentie van asielzoekers in JCS wél rechtmatig is. Zij stellen dat hoewel de inrichting van de strafdetentie en grensdetentie op elkaar lijkt, de twee strikt van elkaar gescheiden blijven. Ook stellen zij dat asielzoekers minders lang opgesloten zitten dan strafrechtelijk gedetineerden en dat asielzoekers meer gebruik mogen maken van de luchtplaats.

Op 26 Februari beoordeelde de Raad van State de detentie van asielzoekers in JCS nogmaals als rechtmatig en hield zich daarbij aan dezelfde uitspraak die zij al deed op 28 Januari: het feit dat grensdetentie in het JCS lijkt op strafdetentie betekent niet dat er geen verschillen zijn tussen de twee en dat de grensdetentie daarom onrechtmatig is.

De richtlijnen voor de opvang van asielzoekers staan omschreven in de Europese Opvangrichtlijn en de Terugkeerrichtlijn. De eerste richtlijn is van toepassing op asielzoekers die nog wachten op hun uitspraak en de tweede richtlijn is van toepassing op uitgeprocedeerde asielzoekers. De uitspraken van de Raad van State en de Rechtbank verschillen in hun oordeel over of het JCS aan te merken is als een “gespecialiseerde bewaringsaccomodatie” zoals omschreven staat in de richtlijnen.

De Rechtbank heeft daarom op 20 Maart het Europese Hof gevraagd om uitleg te geven over wat zij verstaat onder een “gespecialiseerde bewaringsaccomodatie”.  Als het Europese Hof daar antwoord opgeeft, zal er meer duidelijkheid zijn over de vraag of detentie in JCS rechtmatig is of niet. De Rechtbank heeft ook gevraagd wat de maximale duur mag zijn van de rechterlijke procedure van asielzoekers die opgesloten zitten in detentie.